Yaygın bilinenin aksine Sultan Alparslan’ın Bizans ordusu ile ilk savaşı  ve bu savaşı kazanarak Anadolu’daki ilk fethin başlaması 1071 Malazgirt galibiyeti ile değil, daha önce 1064 yılında Ani Kalesi ve çevresini (Kars, Pasinler-Erzurum) fethi ile başlamıştır.

rn

2015 yılından buyana kutlayıp hatırlattığımız gibi bu yıl (2019) Sultan Alparslan’ın Anadolu’ya girişini ve fethi simgeleyen Ani-Şehristan surları üzerine resmettiği “Doğudan Batıya Doğru Yürüyen Arslan” 955. Yılında. Sultan Alparslan’ın 16 Ağustos 1064 yılında Bizans’tan Anı’yı fethedip burada Anadolu’nun ilk Selçuklu İslâm şehrini inşa etmesinin fetih yıl dönümünü kutluyorum. Bu zaferle elde edilen bölgeleri geri almak ve Selçukluları yok etmek üzere harekete geçen Bizans ordusunu 26 Ağustos 1071’de Malazgirt’te yenerek Anadolu’nun kapılarını tamamen açan Sultan Alparslan öncülüğündeki Malazgirt zaferimizin yıl dönümünü de kutluyorum. Bugün Malazgirt zaferini devlet olarak kutlarken maalesef unutulmuş görünen 1064 yılındaki ilk fethin böylece Anadolu’ya ilk girişimizin de kutlanmasını, bu ilk fetih anısına inşa edilen halen yarı yıkık ve ibadete kapalı olan Ani-Şehristan’da olan Anadolu’daki ilk camimizin artık ibadete açılarak kutlamaların bu bölgede de yapılmasını diliyorum. Başta Sultan Alparslan olmak üzere Anadolu’nun yurt edinilmesinde ve savunulmasındaki şehit ve gazilerimizin, bölgenin manevi fatihi Harakani Hazretlerinin, Alp ve Erenlerimizin ruhları şad mekanları cennet olsun.

rn

Bu konu sadece Selçuklunun Anadoludaki ilk fethi olması itibariyle değil ilk Anadolu Selçuklu şehrinin inşa edilmesi nedeniyle de önemlidir. Selçuklu’nun Anadolu’da  “şehristan” ilave edilerek inşa ettiği ilk şehir yani Anadolu’nun ilk Fethiye Camii, ilk Ulu Camii ve çevresinde inşa edilen ilk medrese, tekke, hamam, kervansaray, çarşı ve dükkanların olduğu ilk Anadolu İslâm şehri Ani-Şehristan’dır.

rn

1064 Ani-Şehristan’ın fethinin bilinmemesi belki mazur görülebilir diye düşünenler olabilir. Ancak bu ilk fethi bilmemek Anadolu’nun ilk Selçuklu Anadolu İslâm eserlerini de bilmemek olarak bugüne yansımaktadır.

rn

Bugün Ani’nin fethinin bilinmemesi demek Anadolu’daki ilk inşa edilen İslam eserlerinin de bilinmemesi demektir. Zira bu fetihle birlikte eski Ani Kale şehri Sultan Alparslan tarafından fethedilip yeni bir İslâm şehrine dönüştürülmüş,  bu şehirde Anadolu’nun ilk camileri, medresesi, tekke, türbe, kervansaray, çarşı, han ve dükkanları inşa edilmiştir. Fethi bilmemek bu ilkleri bilmemek demektir. Yine fethi bilmemek, buradaki ilk camimizin halen yarı yıkık ve ibadete kapalı olduğunu bilmemek demektir. Bu satırları da özellikle bu bilgiyi halkımıza ulaştırmak için yazıyorum. Kars ile ilgili yöneticilerimizin, bakanlarımızın, siyasetçilerimizin bunları bilmesi yetmiyor, bunların halka her şekilde ve her fırsatta özellikle fethi anma yıl dönümlerinde daha etkin anlatılması gerekiyor.

rn

Ani Anadolu’nun ilk Selçuklu İslâm şehri olmasına rağmen bugün uluslarası alanda fetih öncesinde Ermeni’lere ait dini eserlerin olduğu olduğu bir kiliseler şehri olarak bilinmekte, uluslararası alanda da dünyaya böyle lanse edilmektedir. Halbuki Müslümanların fethettiği birçok şehir gibi Ani de fetih öncesindeki kiliseleri ve fetih sonrası İslam eserleriyle birlikte varlığını korumuş ve sürdürmüştür. Selçuklular ve sonra da Osmanlılar daima fethettikleri beldenin önceki ahalisini dini, sosyal, iktisadi varlıklarını koruyarak İslâm toplumu içinde yaşamaya devam etmek üzere kendilerine geniş haklar tanımışlar, bu yönüyle fetih öncesindeki Ani’deki Hıristiyanlık dönemine ait dini eserler bugüne kadar intikal etmiştir. Ancak 1877’de başlayan Kars-Ani’nin  Çarlık Rusya tarafından işgali döneminde ve Çarlık Rusya yıkılırken bölgeyi Ermenistan’a bırakıp çekildikten sonra Ani’deki Anadolu’nun ilk camileri, dini eserleri, Selçuklu ve Osmanlıya ait tüm eserler büyük ölçüde bağnaz Ermeni rahiplerin teşviki ile tahrip edilmiş, İslam dönenimde yüzyıllarca gösterilen hoşgörü ile Hıristiyan Ermeni eserleri Ani’de varlıklarını sürdürürken, işgal döneminde İslâm eserleri yok edilmiştir.

rn

Maalesef Cumhuriyet döneminde ve halen Sultan Alparslan’ın komutanı Selçuklu Ani Emiri Ebul Manuçehr’e inşa ettirdiği Anadolu’nun bu ilk Ulu Camii, Rus ve Ermeni işgal döneminde yıkıldığı haldeki gibi yarı yıkıktır ve ibadete kapalıdır.

rn

Bu konuyu 1953 yılında yayınladığı müstakil bir kitapla ilk kez ele alan rahmetli KIRZIOĞLU, 2005 yılında vefat edene kadar konuyla ilgili birçok yayın yapmıştır. Ayrıca tez ve makalelere konu olarak işleyen araştırmacılara, özellikle Ani’nin Selçuklu Anadolusu’nun ilk İslâm şehri olduğunu ama buradaki ilk camimizin halen yarı yıkık ve ibadete kapalı olduğunu, buradaki ikinci camimizin son kalan minaresinin de işgal döneminde bombayla havaya uçurulup yıkıldığını, diğer Selçuklu İslâm dönemi eserlerinin de işgal döneminde üzerinin toprakla kapatılıp Ani’de sadece kiliselerin olduğu görüntüsü verildiğine dair yıllardır birçok yayın ve duyuru ile konu işlemiş olmasına rağmen bu bilgiler geniş halk kitlelerine ulaşmamış, değişen çok bir şey olmamıştır. Adeta Ani sanki hiç fethedilmemiş eski bir Ermeni Hristiyan şehri olarak bilinmeye devam etmektedir.

rn

Ani-Şehristan Sultan Alparslan’ın Anadolu’da ilk fethi ve ilk inşa ettiği İslâm şehri olduğu bilinciyle her yıl  Malazgirt zaferi kutlamaları ile birlikte bu zaferin de kutlanması gerekmektedir.

rn

Yine pek bilinmez ama Ani Kalesini fethedip Ani-Şehristan şehrini inşa eden Sultan Alparslan’ın surlardan şehre giriş kapısı üzerine koydurduğu kendisinin öncülüğünde Selçuklu’nun Anadolu’ya girişini simgeleyen “Doğudan Batıya Doğru Yürüyen Aslan Kabartması”, 955. yılındadır ve anlamı çok yüksek bir anıttır. Bu anıtın ve  inşa edilen Ani-Şehristan şehrinin ortaya koyduğu gibi Sultan Alparslan 1071 yılındaki zaferden 7 yıl önce 1064 yılında Bizans’ı yenip kazandığı Ani Kalesi ve civarını fethi ile Anadolu’ya girdi.

rnrnrn

rnrnrn

Sultan Alparslan 1064 yılında  Sultan Tuğrul Beyden sonra Selçukluların 2.Sultanı olarak tahta çıktığında, İslâm dünyası büyük bir parçalanma ile karşı karşıyaydı. Abbasi Halifesi, Şiilerin Basra ve Bağdat’ı işgal edip Halifeyi tutuklaması üzerine Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyi hilafeti kurtarmak üzere Bağdat’a davet etmişti. Selçuklu ordusuyla 1063 yılında Bağdat ve Basra’yı Şiilerden temizleyip Halifeyi ve Hilafeti Selçuklu himayesi altına alan Sultan Tuğrul, birdenbire şii-batıni unsurların desteklediği Selçuklu içinde patlayan iç ayaklanmalarla karşı karşıya kaldı. Bu iç karışıklıkları güçlükle bastırsa da, bu mücadele sırasında hastalanarak bazı kaynaklara göre zehirlenerek aynı yıl aniden vefat etti.

rn

Sultan Alparslan tahta geçer geçmez tüm İslâm dünyasındaki bu iç karışıklıkların önemli destekleyicisi olarak gördüğü Bizans’a karşı ilk seferini ilan ederek 6-7 ay içinde topladığı büyük bir orduyla 1064 yazında Anadolu’ya girdi. 1064 yılında Bizans’tan feth ettiği Anı’da kısa zamanda kervansarayları, çarşı ve dükkanlarıyla, cami ve medreseleriyle bölgenin en gelişmiş şehrini inşa etti. Bu ilk şehirden başlayarak Selçuklular fethettikleri her Anadolu şehrini İpekyolu Şehirleri Ticaret Ağı’na katarak doğunun zenginliğini büyük bir sefalet ve fakirlik içinde olan Anadolu’ya taşıdı. Savaş ve iç karışıklıklarla birlikte, kıtlık ve yoksulluğa son verilen Selçuklu hakimiyetindeki Ortaasyadan Anadolu ve Ortadoğuya uzanan topraklar artık refah ve huzurun olduğu yeni bir medeniyetle buluşmuştu.

rn

Ancak tüm bunlar büyük bedeller ödenerek sağlanabildi. Sultan Alparslan 1071 Malazgirt Zaferi‘nden hemen sonraki yıl Şii-Batıni unsurların bölerek tahrip etmeye çalıştığı Selçuklu İslam birliğini sağlamak üzere Türkistan’a yaptığı seferden zaferlerle dönerken huzuruna kabul ettiği bir asi tarafından bıçaklanarak 1072 yılında şehit oldu.

rn

Kaynak: Ahmet KALA(2015-2017); Anadolunun İlk Selçuklu İpekyolu İslâm Şehri Ani-Şehristan, OTürkDijital-AK Yayınları, İstanbul 2017.

rn