Tahta Kadı (Taht Kadısı) Mehmet Efendi Mescidi/Camii ve Vakfı

rn rn

Mescidin Adı, Bulunduğu Yer: 

rnMescit Galata kazâsına bağlı Kasımpaşa’dadır. HADİKA’da mescidin adı “Tahta Kadı Mescidi” olarak geçmektedir Hüseyin AYVANSARAYİ; Zeylli Hadikatü’l-Cevâmî (Zeyller Ali SATI) (1281/1865), Matbaa-i Âmire, Dersaadet 1281/1865, c.II.,  s.401.  Aşağıda yer alan 1108/1697 tarihli fermanda ise mescidin adı “Kadı Mehmet Efendi Mescidi” olarak geçmektedir. Kurucusu taht kadısı olduğundan, mescidin adı “Taht Kadısı Mescidi” olarak da geçmektedirTahsiz ÖZ(1987); İstanbul Camileri, TTK yay., Cilt 2, s.64.rnrnHadika’nın verdiği bilgiye göre bu mescit mahalleyi kuran mescittir. Hadika’da geçen “mahallesi vardır”  ifadesi ile dolaylı olarak mahallenin adının “Tahta Kadı Mescidi Mahallesi” olduğu belirtmiştir. Bu mahalle halen mahalle olarak değil “Taht Kadısı Sokağı” adı ile devam etmektedir.rnrnHADİKA’da başka bir Kadı Mehmet Efendi tarafından Beyoğlu, Kulaksız’da, Kadı Mehmet Efendi Mahallesi’nde inşa edilen farklı bir mescit daha kayıtlıdırbkz.”Yeniçeşme Mescidi”, Beyoğlu-Kulaksız’da.rn

Banisi, Vakfı, İnşası:

rnMescidin bânisi Kadı Mehmed Efendi’dir. Mescit, Kadı Mehmed Efendi Vakfı’na ait hayrattandır. Hadika’da verilen bilgiye göre Kadı Mehmet Efendi, Fatih Sultan Mehmet ile birlikte fethe katılmış  övülmüş kutlu askerler olan “Nimel Ceyş” dendir. 873/ 1468 tarihinde vefat etmiştir. Kabri mescit haziresindedirZeylli Hadikatü’l-Cevâmî(1281/1865), c.II., s.401.rnrnBugüne intikal eden hazirenin girişinde Kadı Mehmet Efnedi’ye ait  tarihsiz kitabede verilen bilgiye göre Kadı Mehmet Efendi Fatih Sultan Mehmed’in taht kadısıdır. Kitabede şu ibareler yer almaktadır:rn

“Merhum cennetmekân firdevs-i âşiyân Ebu’l-Feth Sultan Mehemmed Hân Gâzi hazretleri zamanında Taht Kadısı Mehmed Efendi hazretlerinin ruh-u şeriflerine el-Fâtiha”

rn

rnrn

Fatih Sultan Mehmed’in Taht Kadısı Kadı Mehmed Efendi’nin Cami Haziresi Girişindeki Kitabesi (Fotoğraf: 15 Temmuz Şehitler Köprüsü Şehitlerinden Mustafa Cambaz).

rnFatih döneminde payitaht, fetihten önce Edirne, fetihten sonra İstanbul’da olduğundan “taht kadısı” olan Kadı Mehmet Efendi’nin payitaht Edirne ve İstanbul’da kadılık yaptığı anlaşılmaktadır. Fatih döneminde İstanbul Kadısı dışında henüz beldelerin (bilâd-ı selâse) kadıları atanmamış olduğundan, taht kadıları İstanbul Kadısı ile birlikte payitahtın kadılık hizmetinde önemli görevler üstlenmişlerdir. Kadı Mehmet Efendi’nin henüz inşa halinde olup şenlendirilmekte olan Galata beldesinde kadılık hizmetini deruhte ettiği bu nedenle Galata’nın ilk kadısı olduğunu söyleyebiliriz.rnrnKadı Mehmet Efendi’nin vefat tarihinde(1468) Sultan Fatih sarayını henüz Edirne’den İstanbul’a tam olarak taşımamış olup, büyük ölçüde vakıflar eliyle İstanbul’un yeniden imar ve inşası ile şenlendirilmesi henüz devam etmekte idi. Kadı Mehmet Efendi kurduğu vakıf ile bu büyük inşa ve şenlendirme faaliyetine de katılmış, başta mescit ve hizmet edenler için evler inşa edip ayrıca akarlar tahsis ederek Galata, Kasımpaşa’da yeni bir mahallenin, “Tahta Kadı (Taht Kadısı) Mescidi Mahallesi”nin kuruluşunu başlatmıştı.rnrnMescidin tam olarak açılış tarihi, kitabesi konularında Hadika’da bilgi yoktur. Mescitin inşa ve açılışı Kadı Mehmet Efendi’nin sağlığında Fatih Sultan Mehmet döneminde olduğuna göre, açılış yılı Kadı Mehmet Efendi’nin vefat ettiği 873/1468 yılından öncedir.rnrnHadika’da verilen bilgiye göre Abacı Yusuf Ağa tarafından minber eklenerek mescit camiye çevrilmiştir.  Böylece mescit ile birlikte kurulmaya başlanan mahallenin gelişiminin de tamamlandığı, mescit camiye çevrilerek böylece mahallede Cuma namazlarının da kılınmaya başlanmış olmasından anlaşılmaktadır.rnrnAncak Hadika’da Abacı Yusuf Ağa’nın yaşadığı dönem belirtilmemiş olduğundan camiye çevrilme tarihini ve mahallenin kuruluşunun tamamlanması dönemini tam olarak bilemiyoruz. Aşağıda 1108/1697 tarihli fermanda bu ibadethaneden henüz “mescit” olarak bahsedilmektedir. Ayvansarayî’nin Hadika’yı kaleme aldığı yıllarda  1779’da verdiği bilgide mescite minber konulmuş halde idi. Yani mahalle Cuma namazı cemaati oluşturacak seviyede büyümüş, bu ihtiyaç nedeni ile mescite minber konularak Cuma namazı kılınabilen camiye çevrilmiş ve mahallenin teşekkülü tamamlanmıştı. Bu durumda, mescitin camiye dönüşümünün ve mahallenin teşekkülünün 1700’lü yıllarda, 18.yüzyılda gerçekleştiği anlaşılmaktadır.rnrnMescit ve Vakıfla İlgili Olaylar:rnrnEvâsıt  Za. 1108/1-10 Haziran 1697 tarihli fermana-hükme göre halen vakfın mütevellisi Abdülkerim’dir. Mescidin imamı Halil’dir. Mütevelli Abdülkerim, İmam Halil hakkında Orduyu Hümâyun Divanı’nda  şikayette bulunmuştur. Şikayet sebebi, imamın mütevellinin izni olmadan menzil ve odalar inşa etmesi ve mescidin önünde su yolu açıp mescide ve vakfa zarar verdiğine dair mütevelli Abdülkerim’in Divan’da bizzat şikayet beyanıdır. Bu konunun Galata Kadılığı Mahkemesi’nde görülmesi için Galata kadısına hüküm yazılmıştır. .OTD/AŞ/25/157/630 numaralı belgeden naklen Ahmet KALA; Osmanlı ve Türk Dünyası Belgeseli, OTÜRKDİJİTAL yay., Cilt 17, s.60, İstanbul 2004. Belgeye ulaşmak için tıklayınız. (Belgeye ulaşmak için tıklayınız).rn

Mescidin Onarımı, Tadilatı, Günümüzdeki Durumu:

rnMescid/Cami, 1892 yılında yanmış, Sultan 2.Abdülhamid’in Bahriye Nazırı Bozcaada’lı Hasan Hüsnü Paşa tarafından 1895’te ihya edilmiştir. Duvarları kârgir, çatısı ve minberi ahşaptır. Minaresinin alt kısmı tuğla ve taştandır. Tahsin ÖZ(1987), c.2, s.64.rnrn

rnrnGünümüzde “Taht Kadısı Camii” adı ile hizmete devam camimizin bulunduğu yer, Kasımpaşa’da Küçük Piyale Mahallesi’nde Bahriye Caddesi, Tahtkadısı Sokak’tadır.rnrn rnrn rnrn rnrn rnrn rnrn rnrn rnrnrnrn